Na jakość mleka wpływa wiele czynników. Wśród nich niezaprzeczalną wartość stanowi odpowiednia higiena doju. Jest to nie tylko prawidłowość stanowiąca o mleku w najlepszej jakości, ale także zapobieganie zapaleniu wymienia krowy (mastitis). Zanim jednak dojdzie do doju, trzeba zwrócić uwagę na wiele rzeczy jak np. miejsce bytowania krowy. Dla dobra hodowli, pozyskania najwyższej jakości mleka, odpowiedniego zysku ze sprzedaży oraz zapobiegania chorobom należy przestrzegać kilku zasad dojenia krowy.
Etapy dojenia krowy:
I Zabiegi przed dojeniem
Ogólne warunki bytowania krowy
Zanim przejdzie się do dojenia, warto zwrócić uwagę na ogólne warunki miejsca, w którym najczęściej przebywa krowa. Czyste i suche stanowisko nie będzie sprzyjało namnażaniu bakterii, które jak wiadomo, lubią środowisko ciepłe i wilgotne. Inne ważne czynniki, to dbanie o czystość samego zwierzęcia oraz jego prawidłowa pielęgnacja.
Przygotowanie do udoju
Ważnym krokiem poprzedzający dojenie, jest zbadanie wymienia oraz oględziny strzyków. Już na podstawie obserwacji można stwierdzić czy wymię nie ma jakiejś nieprawidłowości. Poza tym należy obmacać strzyki sprawdzając, czy nie dzieje się z nimi nic niepokojącego. Pierwsze mililitry mleka zdajane są do osobnego naczynia – po kolorze i konsystencji można stwierdzić czy mleko jest odpowiedniej jakości. W żadnym wypadku nie można wylewać go na podłoże, w którym bytuje później krowa, ponieważ w tych pierwszych mililitrach mleka jest najwięcej bakterii. Po przedzdojeniu należy dokładnie wytrzeć strzyki jednorazowym ręcznikiem. Na tym etapie można zrobić test mleka za pomocą Somatik Test, poprzez zdojenie pierwszych strug mleka i pobranie go po 2 ml z każdej ćwiartki. Następnie należy umieścić próbki w odpowiednich miejscach płytki do testowania, dodać po 1 ml preparatu SOMATIK TEST i delikatnie zamieszać. Dokonanie odczytu pozwoli ustalić stopień zapalenia w każdej z ćwiartek. Jeśli w którejś z próbek danej ćwiartki wynik wskaże na zapalenie, wpłynie to na jakościowe parametry całego udoju.
Środki higiena
Zwierzęta przed dojeniem powinny być umyte i zdezynfekowane. Wybór metody zależny jest zwykle od wielkości hodowli. Ważne jest zachowanie odpowiedniego kierunku czyszczenia strzyków: od wierzchołka do nasady, tak aby nie przesuwać brudu w okolice ujścia.
Na tym etapie można zastosować zabieg zwany dipping przedudojowy. Pod tym pojęciem kryje się oczyszczenie i dezynfekcja strzyków poprzez ich zamoczenie w przeznaczonym do tego preparacie maksymalnie na 30 s. Następnie należy strzyki dokładnie wytrzeć i osuszyć. Hodowca przygotowujący się do dojenia powinien mieć rękawiczki ochronne dla bezpieczeństwa zwierzęcia oraz dojarza, aby nie zarazić się chorobami odzwierzęcymi. Aparatura do dojenia również powinna być czysta i zdezynfekowana. Ostatnim elementem w tym etapie powinien być masaż strzyków trwający około 30 sekund, który „rozrusza” mleko stymulując jego wypływ.
II Dój właściwy krów
Odpowiednie zabiegi higieniczne przed dojeniem ograniczają możliwość infekcji i zapaleń, ale także zmniejszają ilość przypadków, w których zdarza się, że aparat udojowy spada z wymion w trakcie dojenia. Dój właściwy powinien odbyć się od razu po stymulacji strzyków, ponieważ zastój nie jest wskazany i może nieść negatywne skutki. Rutyna i cykliczność w stadzie jest bardzo istotna. Oddawanie mleka następuje pod wpływem bodźców zewnętrznych działających na układ nerwowy i hormonalny krowy, w wyniku których dochodzi do uwalniania oksytocyny. Dlatego poszczególne zabiegi czy dźwięki np. aparatu do dojenia, są w pewnym rodzaju informacją dla bydła.
Moment zakończenia doju jest bardzo istotny. W wielu polskich gospodarstwach odbywa się on przy przepływie 200 gramów mleka na minutę. Taki poziom jest zdecydowanie za niski, ponieważ powoduje wydłużanie czasu pustodoju, co może prowadzić do uszkodzeń błony śluzowej, a nawet tkanki gruczołowej wymienia. W takich sytuacjach w mleku może pojawić się krew. Innym zagrożeniem jest ryzyko uszkodzenia zwieracza strzyka, co prowadzi do mimowolnego wypływu mleka oraz większej podatności na mastitis.
III Zabiegi po doju krów
Po doju mięsień zwieracza kanału strzykowego zamyka się średnio po 30 minutach, co może przedłużyć się nawet do 2 godzin. Zakłada się, że również tyle czasu odbudowuje się keratyna kanału strzykowego. Ponadto w opróżnionym gruczole mlekowym tworzy się nieznaczne podciśnienie, co ułatwia przenikanie drobnoustrojów do jego wnętrza i zwiększa ryzyko wystąpienia mastitis. Aby nie dopuścić do zapalenia wymienia, należy od razu po odłączeniu aparatu wykonać dipping. Polega on na zanurzeniu strzyków w kubku z płynem lub w formie dokładnego oprysku. Dipping warto przeprowadzić dwuetapowo: bakteriobójczo i pielęgnacyjnie. W skutecznej dezynfekcji pomoże preparat Hesky Dip. Należy nalać go do kubka do 2/3 wysokości i zanurzyć w nim każdy strzyk na kilka sekund, po czym wyjąć. Skutek biobójczy uzyska się po 30 minutach. Jodo Dip natomiast to preparat, który sprawdzi się przy pielęgnacji strzyków. Należy zanurzyć strzyki w preparacie na kilka sekund; preparat powinien zostać min. 5 minut. Resztki preparatu usunąć dopiero przed kolejnym dojeniem. Pomocne w pielęgnacji wymion, które mają oznaki wskazujące na potrzebę wspomagania ich regeneracji, będą maści i balsamy. Special balsam z olejkiem miętowym, idealnie sprawdzi się przy opuchnięciach czy stwardnieniu wymienia; delikatnie chłodzi bolące miejsce oraz przyspiesza regenerację gruczołu mlekowego. Krem z nagietkiem o działaniu silnie natłuszczającym i kojącym, można wykorzystać do codziennej pielęgnacji zarówno przy dojeniu mechanicznym jak i ręcznym. Natłuszczająco-regenerująca maść na bazie czystej wazeliny farmaceutycznej ochroni przed pękaniem oraz uszkodzeniami podczas doju.
Przy aplikacji preparatów pielęgnacyjnych należy dopilnować, aby krowa pozostawała w pozycji stojącej, zapobiegając tym samym bezpośredniemu kontaktowi z podłożem, na którym mogą znajdować się patogenne bakterie.
Zabiegi higieniczne i pielęgnacyjne są niezwykle istotne i stanowią sedno w uzyskaniu najlepszej jakości mleka. Komfort i zdrowie bydła też jest bardzo ważne. Odpowiednie preparaty nie tylko pomogą w skutecznym dbaniu o hodowlę i jej wydajność, ale także będą pełniły funkcję profilaktyczną, zapobiegając niepożądanym zapaleniom i infekcjom.